Değirmeni biliriz hepimiz. Yel değirmenleri, rüzgar değirmenleri, kahve değirmenleri…
Genellikle tahıl öğütmekte kullanılan, basit olarak anlatımla; iki tane taşın birbiri üzerinde döndüğü ve arasına giren iri taneleri ufalayarak öğüten sistemdir değirmen.
Değirmene giren, öğütmek istediğimiz şey ne irilikte olursa olsun, değirmenden geçtikten sonra, değirmen taşlarının arasındaki mesafeye göre tek boyutta çıkar. Öğütülmüş olan tahıl, değirmen taşlarının arasındaki mesafeden daha büyük olamaz. Yoksa değirmenden dökülemez. Değirmen taşlarının arasındaki inceliğe kadar küçülmek zorundadır değirmenden döküle bilmek için.
Değirmenden dökülen tahıl, değirmen taşlarının arasında ki incelikten daha ince de olamaz. Değirmen taşları kendi inceliğinden daha çok ezemez, öğütemez tahılı.
Yani dökülen, değirmenden çıkan öğütülmüş taneler, düzenli olarak aynı büyüklüktedir. Değirmen taşlarının arasında ki mesafe inceliğindedir. Hiçbir tanesi ne daha iridir ne de daha incedir.
Olamaz zaten!
İşte, değirmenden dökülen tanelerin, tamamının, düzenli bir şekilde değirmen taşlarının arasında ki incelikte olması “hak” tır.
Dökülen tanelerin inceliği “hak” tır.
Hiç birisi, değirmen taşlarının arasında ki öğütme mesafesinden ne daha incedir ne de daha iridir. Yani haktır.
Kainatta da, yaratılmış olan, zuhura çıkmış olan her şey tam olarak yaratıcısının istediği, arzu ettiği gibidir. Ne bir nebze beri de ne de bir nebze ötededir. Her şey ancak olması gerektiği gibidir. Olması gerekenden hiçbir sapma göstermez. Tıpkı, değirmen taşları arasında ki öğütme inceliğinden daha farklı bir tanecik olmadığı gibi.
Hayatın “hak” sıfatı, kendisini bu şekilde ortaya koyar. Olan biten her şey, her olay, tam olması gerektiği gibidir. Yani “hak” tır.
Bu olan bitenler içinde, her şeyin, her olanın, kusursuz olarak, olması gerektiği olduğunu görebilen göze de “hak” denilir.
Hak, tam olarak olması gerektiği gibi olmak halidir.
Her şeyden istisnasız kendisini ortaya koyar. Her şey haktır. Bunu izah edebilmek için de “hak değirmende olur” denilmiştir atalar sözünde…