Tanzimat Yıkımı

Tanzimat Dönemi: Anadolu’da Büyük Değişim ve Yıkım Süreci

Tanzimat Dönemi’nin, genel olarak, Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa‘nın 3 Kasım 1839 günü Gülhane Parkında, “Gülhane Hatt-ı Hümayûnu” (toplumda kabul gören diğer adıyla “Tanzimat Fermanı”)’nı okuması ile başladığı kabul edilir.
Oysa, bir kısmı bu ferman ile halka duyurulan kararlar, ciddi baskı ve dayatmalar sonucundan alınmak zorunda kalınmıştır.

Tanzimat süreci, Aydınlanma akımı ile başlayan yeni dünya düzeninin ve kapitalist sömürge anlayışının Anadolu Türk Devleti ayağını oluşturmaktadır. Devlet, bu baskılara direnmek için çok çaba harcamış, ancak aşağıda da özetleneceği gibi yaşanan gelişmelere karşı koyamamıştır.
Sürecin devamındaki 50 yıl içinde, 1889’da, Türk Devlet yönetiminin İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne devredileceği, Batı destekli bir darbe  gerçekleşmiştir.

Nihayetinde, Devlet-i Ali, ülkesi ve devletiyle iki aşamada yıkılmış, “Jön Türkler”in ortaya koyduğu çalışmalar ile Anadolu’daki Türk varlığı risk altına girmiştir.

Tanzimat Öncesi Durum

Türk Kültür, İnanç ve İdeallerine kesinlikle ters düşen Tanzimat koşullarının Anadolu Türk Devleti yönetimine kabul ettirilebilmesi için Anadolu topraklarında çeşitli siyasi, ekonomik ve sosyal hadisler organize edilerek ciddi bir baskı ortamı oluşturuldu.

• Avrupa’daki değişimler:
  1789 Fransız Devrimi, Viyana Kongresi, St. Petersburg Protokolü ve Londra Antlaşması ile İngiliz egemenliğinde yeni bir dünya düzeni kuruluyordu.
• Misyonerlik faaliyetleri:
  Anadolu’da misyonerlik çalışmaları başladı; ilk resmi Amerikalı misyonerler 15 Ocak 1820’de İzmir’de faaliyet göstermeye başladı.
• Bölgesel işgaller:
  Mısır’da Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Arabistan’da Vahhabi-Suudlar, Balkanlar ve Kafkasya’da Ruslar Anadolu topraklarını işgale başladı.
• Askeri tehditler:
  Kavalalı Mehmet Ali Paşa, Suriye’den sonra Konya’ya kadar Anadolu’yu işgal etmeye yeltendi.
• Yunanistan’da soykırımlar:
  Yunan yarımadasında Anadolu halkına karşı büyük saldırılar gerçekleşti.
• Donanma:
  Navarin’de Türk donanması yakıldı;
• Ekonomi:
  1838 Baltalimanı Antlaşması ile Anadolu Türk Devleti ekonomisi ciddi şekilde çökertildi.
• İç isyanlar:
  Anadolu ve diğer bölgelerde iç isyanlar desteklendi; bunların en önemlisi Vaka-ı Hayriye olarak bilinen Yeniçeri Ayaklanmasıdır.
• Doğudan baskılar:
  İran’ın Anadolu topraklarına saldırıları teşvik edildi ve kışkırtıldı.

Tanzimat Sonrası Durum

Tanzimat Fermanı, Anadolu Türk yapılanmasında, pek çok alanda derin etkiler yaratmıştır:

• Askeri yapı:
  M.Ö. 209’dan beri var olan profesyonel Türk ordusu tarihte ilk defa ortadan kaldırıldı.
• Ekonomi:
  Devlet ekonomisi çöktü ve ekonomik sistem büyük ölçüde yabancı sömürgeci odakların kontrolüne geçti.
• Eğitim:
  Eğitim sistemi yabancı ve yıkıcı odaklara teslim edildi. Kısa sürede Batı kültürüne bağlı birçok okul açıldı.
• Toplumsal yapı:
  Türk kadınının asaletine ve aile yapısına büyük darbeler vuruldu. Türk Kimliğinin gerçek kaynağı olan büyük aile yapısında ve asil Türk kadına karşı yıkım başlatıldı.
• Dini ve kültürel etkiler:
  1789 Sömürge Devrimi’nin “dinsizlik” ve “devlet kurumuna itaatsizlik” ilkeleri Anadolu’ya yayılmaya başladı.
• Dil ve kültür:
  “Osmanlıca” kavramı Tanzimat sonrasında ortaya çıktı; Türkçe ile halkın ilişkisi zayıflatıldı. Batı dillerinden kelime ve kavramlar Türkçeyi işgal etti.
• Pad-ı Şah terimi:
  Tanzimat dönemi aydınlanmacı ve ittihatçı kafaları tarafından, özellikle Pers/Yahudi asimilasyon planları uyarınca sonradan uydurulmuş ve bugüne sokuşturulmuş gayr-ı meşru ve aşağılayıcı bir ifadedir.
• Alfabe ve eğitim:
  Tanzimat’tan sonra Anadolu’da Türkçe yazmak için Latin alfabesi kullanımı başladı. 1850’lerden itibaren bazı okullarda, bürokraside ve diplomasi alanında Latin harfleri yaygınlaştı.
• Sosyal kast sistemi:
  Tanzimat sonrası oluşturulan Anadolu Kast Sistemi, Milli Mücadele’ye rağmen tamamen ortadan kaldırılamadı:
  1. Beyaz Türkler (Yahudiler)
  2. Ermeni ve Rum azınlıklar
  3. İdeolojik Aleviler
  4. Lümpenler (Türk’ten devşirmeler)
  5. Müslüman-Türkler (tarlada rençber / sınırda asker)
• Kamu kurumları:
  Beş ana kurum Tanzimat’tan itibaren vesayet altına alındı:

• • Ekonomi
  • Siyaset
  • Eğitim
  • Medya ve Sanat
  • Türk Silahlı Kuvvetleri

• Azınlık ve yabancı ayrıcalıkları:
  Yabancılara dini, ticari ve sosyal çok ileri düzeyde ayrıcalıklar tanındı; Islahat Fermanı ile eğitim sistemi sömürge temellerinde yeniden düzenlendi.
• Askeri çatışmalar:
  Anadolu Türk Devleti ile Rusya arasında 93 Harbi ve Kırım Savaşları çıkarıldı; her iki devlet hem askeri hem ekonomik olarak tüketildi ve hanedanları sona erdi.

Tanzimat’ın Sloganları

Tanzimat Fermanı ve Fransız Devrimi’nin mottoları, hem anlam hem uygulama açısından dikkat çekicidir:

• Siyonist Aydınlanma Devrimi’nin mottosu:
  • Liberté → Serbestlik
  • Egalité → Eşitlik
  • Fraternité → Kardeşlik
• Anadolu’ya dayatılan Tanzimat’ın mottosu:
  • Hürriyet → Özgürlük
  • Müsavat → Eşitlik
  • Uhuvvet → Kardeşlik

Bu mottolar, yalnızca sözde özgürlük ve eşitlik propagandası değil; aynı zamanda toplumun toplumsal, kültürel ve ekonomik yapısına müdahale eden bir kontrol mekanizması olarak uygulanmıştır.

Sonuç

Tanzimat Dönemi, Anadolu Türk Devleti’nin toplumsal, kültürel, ekonomik ve askeri yapısında köklü değişimlerin yaşandığı bir süreçtir. Ancak bu değişimlerin çoğu, devletin ve halkın aleyhine sonuçlanmış; günümüz Türkiye’sinin temel yapısına derin etkiler bırakmıştır.